ਨਿਕੋਲਾਈ ਗੋਗੋਲ ਵਿਸ਼ਵ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਚਮਕਦਾ ਹੋਇਆ ਸੂਰਜ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰੂਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖ-ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਲਿਸ਼ਕਾਰੇ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।
ਗੋਗੋਲ ਦਾ ਜਨਮ 1809 ਵਿੱਚ ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖਤਮ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਵਾਂਗ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਗੋਗੋਲ ਵਰਗੇ ਭਾਵੁਕ ਨੌਜਵਾਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਨੌਕਰੀ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੀ ਦੋਸਤੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ ਪੁਸ਼ਕਿਨ ਨਾਲ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੋਗੋਲ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੋਗੋਲ ਨੇ Dead Souls (ਮੁਰਦਾ ਰੂਹਾ) ਨਾਵਲ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਸੱਤ ਸਾਲ ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਸਿਰਫ ਰੂਸ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪਾਤਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਰੂਸ ਦੇ ਚੱਪੇ-ਚੱਪੇ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਾ ਹੋਇਆ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਨੰਗੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੋਗੋਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰੂਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਤਾਂ ਉਹ ਦਾਲ ਦਾ ਕੋਕੜੂ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਤਰੀਕੇ ਗੋਗੋਲ ਨੂੰ ਮਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਰੂਸ ਛੱਡਕੇ ਰੋਮ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਲਈ। 10 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਜਲਾਵਤਨੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਪਰਤਿਆ।
1852 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ। ਗੋਗੋਲ ਦੀ ਮੌਤ ਤੇ ਰੂਸੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਤੁਰਗਨੇਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਗੋਗੋਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਤਮਾ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਲਿਖਤਾ ਸਦਾ ਅਮਰ ਰਹਿਣਗੀਆ।”
ਜੰਗ ਬਹਾਦੁਰ ਗੋਇਲ